KINH TẾ TUẦN HOÀN LÀ GÌ? GIẢI PHÁP HƯỚNG TỚI TĂNG TRƯỞNG XANH VÀ BỀN VỮNG

Trong bối cảnh nguồn tài nguyên ngày càng khan hiếm và môi trường chịu áp lực nghiêm trọng, kinh tế tuần hoàn trở thành giải pháp thiết yếu để phát triển bền vững. Mô hình này giúp tối ưu hóa việc sử dụng tài nguyên, giảm chất thải và phát thải, đồng thời kéo dài vòng đời sản phẩm. Vậy làm thế nào để doanh nghiệp và xã hội áp dụng kinh tế tuần hoàn một cách hiệu quả, vừa tạo giá trị kinh tế vừa bảo vệ môi trường?

Nội dung chính: 

• Hiểu được khái niệm kinh tế tuần hoàn: Là mô hình kinh tế trong đó mọi hoạt động đều hướng tới mục tiêu kéo dài vòng đời của sản phẩm và giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường

• Nắm được các nguyên tắc cơ bản trong kinh tế tuần hoàn: Loại bỏ chất thải và ô nhiễm; Lưu thông sản phẩm và vật liệu (ở mức giá trị cao nhất); Tái tạo thiên nhiên

• Vì sao cần chuyển đổi từ kinh tế truyền thống sang kinh tế tuần hoàn? Nhu cầu nguyên liệu thô tăng cao; Phụ thuộc vào nguồn cung từ nước ngoài; Biến đổi khí hậu; Cơ hội kinh tế mới 

• Những lợi ích cụ thể của kinh tế tuần hoàn đối với người tiêu dùng; doanh nghiệp; xã hội - Môi trường; Quốc gia 

• Kinh tế tuần hoàn trên thế giới và tại Việt Nam đang được triển khai mạnh mẽ trong mọi lĩnh vực

• Các chiến thuật kinh doanh trong nền kinh tế tuần hoàn: Cung cấp và hoạt động; Tăng giá trị sản phẩm; Tăng tuổi thọ sản phẩm; Tăng khả năng đáp ứng của sản phẩm; Tăng giá trị của nguyên liệu; Tăng giá trị cộng sinh công nghiệp

1. Kinh tế tuần hoàn là gì?

Kinh tế tuần hoàn (Circular Economy) là mô hình kinh tế trong đó mọi hoạt động sản xuất, kinh doanh và dịch vụ đều hướng tới mục tiêu kéo dài vòng đời của sản phẩm và giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường. Mô hình này tập trung vào việc tái sử dụng, chia sẻ, sửa chữa, tân trang và tái chế để tạo ra các vòng tuần hoàn khép kín cho tài nguyên.

Thông qua đó, nền kinh tế tuần hoàn giúp giảm nhu cầu khai thác nguyên liệu đầu vào, hạn chế lượng chất thải thải ra môi trường và giảm khí thải gây ô nhiễm. Đây được xem là hướng đi bền vững giúp cân bằng giữa phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường.

Khái niệm này được giới thiệu lần đầu tiên bởi Pearce và Turner vào năm 1990. Họ mô tả mô hình này như một hệ thống trong đó mọi sản phẩm sau khi kết thúc vòng đời sử dụng đều có thể trở thành nguyên liệu đầu vào cho một chu trình sản xuất khác, khác biệt hoàn toàn so với mô hình tuyến tính “khai thác – sản xuất – tiêu dùng – thải bỏ” truyền thống.

Theo Ellen MacArthur Foundation, kinh tế tuần hoàn là một hệ thống công nghiệp có khả năng tự phục hồi, tái tạo và vận hành dựa trên năng lượng tái tạo, đồng thời loại bỏ các chất thải độc hại. Hiểu một cách đơn giản, đó là việc biến “rác thải” của ngành này thành “tài nguyên” của ngành khác hoặc tái sử dụng ngay trong nội bộ doanh nghiệp, từ đó giúp tăng giá trị, giảm chi phí và đóng góp tích cực vào mục tiêu phát triển bền vững.

2. Các nguyên tắc cơ bản trong kinh tế tuần hoàn

Kinh tế tuần hoàn được xây dựng dựa trên ba nguyên tắc chính nhằm đảm bảo sự phát triển bền vững của doanh nghiệp và xã hội. Các nguyên tắc này giúp tối ưu hóa việc sử dụng tài nguyên, giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường và tạo ra giá trị lâu dài cho nền kinh tế.

• Loại bỏ chất thải và ô nhiễm
• Lưu thông sản phẩm và vật liệu (ở mức giá trị cao nhất)
• Tái tạo thiên nhiên

2.1. Loại bỏ chất thải và ô nhiễm

Trong thực tế, nguyên tắc này đòi hỏi doanh nghiệp phải nghiên cứu, phát triển sản phẩm và quy trình sản xuất để ngăn ngừa rác thải ngay từ đầu. Ví dụ, nhiều công ty đã chuyển sang dùng bao bì có thể phân hủy sinh học, hoặc loại bỏ nhựa dùng một lần trong đóng gói và vận chuyển hàng hóa.

Bên cạnh đó, việc áp dụng công nghệ sản xuất sạch, tối ưu năng lượng và sử dụng nguyên liệu tái chế giúp giảm đáng kể lượng khí thải và ô nhiễm công nghiệp. Điều này không chỉ giúp doanh nghiệp tiết kiệm chi phí xử lý chất thải mà còn nâng cao uy tín thương hiệu xanh trong mắt người tiêu dùng.

2.2. Lưu thông sản phẩm và vật liệu (ở mức giá trị cao nhất)

Nguyên tắc này hướng đến việc giữ cho sản phẩm và vật liệu luôn được tái sử dụng nhiều lần thay vì bị vứt bỏ. Nhiều doanh nghiệp hiện nay áp dụng mô hình “thu hồi – tái sản xuất” để kéo dài vòng đời sản phẩm, chẳng hạn như các hãng điện tử thu hồi linh kiện cũ để tái chế thành sản phẩm mới.

Hoạt động này giúp tiết kiệm nguyên liệu, giảm chi phí sản xuất và tạo thêm nguồn doanh thu từ việc tái sử dụng vật liệu. Ngoài ra, người tiêu dùng cũng được khuyến khích chia sẻ, trao đổi hoặc sửa chữa đồ dùng thay vì mua mới, góp phần hình thành thói quen tiêu dùng bền vững.

2.3. Tái tạo thiên nhiên

Tái tạo thiên nhiên là mục tiêu cốt lõi nhằm khôi phục và duy trì sự cân bằng của các hệ sinh thái sau quá trình khai thác, sản xuất và tiêu dùng. Thay vì chỉ tập trung vào việc giảm thiểu tác động tiêu cực, doanh nghiệp và xã hội cần chủ động tạo ra tác động tích cực để phục hồi tài nguyên. 

Điều này bao gồm việc hoàn trả lại cho tự nhiên những gì đã sử dụng thông qua các hoạt động như tái tạo đất, phục hồi rừng, cải thiện nguồn nước và bảo tồn đa dạng sinh học.

Trong thực tế, nhiều doanh nghiệp đã áp dụng các mô hình sản xuất thân thiện môi trường như nông nghiệp tuần hoàn, nơi chất thải hữu cơ được ủ thành phân bón để tái tạo đất và giảm nhu cầu phân bón hóa học. Một số tập đoàn lớn cũng đầu tư vào năng lượng tái tạo như điện gió, điện mặt trời để thay thế nhiên liệu hóa thạch, đồng thời giảm phát thải khí nhà kính. 

Việc tái tạo thiên nhiên không chỉ góp phần làm chậm lại biến đổi khí hậu mà còn tạo ra một hệ sinh thái kinh tế – môi trường hài hòa, đảm bảo nguồn tài nguyên bền vững cho các thế hệ tương lai.

3. Vì sao cần chuyển đổi từ kinh tế truyền thống sang kinh tế tuần hoàn?

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và khủng hoảng tài nguyên ngày càng nghiêm trọng, việc chuyển đổi từ mô hình kinh tế truyền thống sang kinh tế tuần hoàn trở thành xu hướng tất yếu. 

Mô hình kinh tế tuyến tính “khai thác – sản xuất – tiêu dùng – thải bỏ” đã bộc lộ nhiều hạn chế khi gây lãng phí tài nguyên, ô nhiễm môi trường và gia tăng khí thải nhà kính. Ngược lại, kinh tế tuần hoàn mang đến cách tiếp cận mới, giúp tối ưu hóa tài nguyên, giảm thiểu chất thải và thúc đẩy phát triển bền vững.

Đối với Việt Nam và nhiều quốc gia khác, chuyển đổi sang kinh tế tuần hoàn không chỉ là giải pháp môi trường mà còn là cơ hội phát triển kinh tế trong dài hạn. Mô hình này giúp giảm sự phụ thuộc vào tài nguyên nhập khẩu, khuyến khích đổi mới công nghệ và mở ra hướng đi mới cho doanh nghiệp trong việc sản xuất xanh, tiêu dùng bền vững. 

Có bốn lý do chính khiến sự chuyển đổi này trở nên cấp thiết:

• Nhu cầu nguyên liệu thô tăng cao: Nguồn tài nguyên thiên nhiên đang dần cạn kiệt, trong khi nhu cầu sản xuất và tiêu dùng ngày càng lớn, đòi hỏi phải tái sử dụng và tái chế hiệu quả hơn.
• Phụ thuộc vào nguồn cung từ nước ngoài: Việc phụ thuộc vào nguyên liệu nhập khẩu khiến các quốc gia dễ bị tổn thương trước biến động chính trị và thị trường toàn cầu.
• Biến đổi khí hậu: Lượng khí nhà kính ngày càng tăng đang gây ra những hậu quả nghiêm trọng cho môi trường. Kinh tế tuần hoàn giúp giảm phát thải thông qua việc sử dụng năng lượng tái tạo và hạn chế chất thải.
• Cơ hội kinh tế mới: Mô hình này mở ra tiềm năng to lớn trong các lĩnh vực tái chế, thiết kế xanh, đổi mới sáng tạo và công nghệ bền vững, mang lại lợi ích kinh tế lâu dài cho doanh nghiệp và quốc gia.

4. Lợi ích của kinh tế tuần hoàn 

Phát triển mô hình kinh tế tuần hoàn mang lại nhiều lợi ích thiết thực cho con người, doanh nghiệp, xã hội, môi trường và cả quốc gia. Không chỉ là một xu hướng phát triển tất yếu, mô hình này còn là chìa khóa giúp cân bằng giữa tăng trưởng kinh tế và bảo vệ hệ sinh thái.

Kinh tế tuần hoàn có những lợi ích đối với:

• Với người tiêu dùng
• Với doanh nghiệp
• Với xã hội - Môi trường 
• Đối với Quốc gia 

4.1. Đối với người tiêu dùng

Việc áp dụng mô hình kinh tế tuần hoàn giúp người tiêu dùng tiếp cận với các sản phẩm bền vững, chất lượng cao và an toàn hơn cho sức khỏe. Các doanh nghiệp ngày càng chú trọng đến thiết kế thông minh, sử dụng nguyên liệu thân thiện môi trường và kéo dài tuổi thọ của sản phẩm.

Bên cạnh đó, kinh tế tuần hoàn khuyến khích thói quen tiêu dùng có trách nhiệm, giúp người dân tiết kiệm chi phí và đồng hành cùng doanh nghiệp trong quá trình bảo vệ môi trường. Khi sản phẩm được tái sử dụng, tân trang hoặc tái chế, người tiêu dùng cũng gián tiếp góp phần giảm lượng chất thải ra tự nhiên.

• Người tiêu dùng được sử dụng sản phẩm có chất lượng cao, an toàn hơn nhờ quy trình sản xuất kiểm soát chặt chẽ và sử dụng nguyên liệu tái chế đạt chuẩn.
• Sản phẩm được thiết kế bền vững hơn, giúp kéo dài thời gian sử dụng và giảm nhu cầu thay thế thường xuyên.
• Người tiêu dùng tiết kiệm chi phí dài hạn nhờ các sản phẩm có thể tái sử dụng, bảo dưỡng hoặc nâng cấp dễ dàng.
• Nâng cao nhận thức và thói quen tiêu dùng xanh, hướng đến lối sống tiết kiệm và thân thiện với môi trường.
• Tham gia vào nền kinh tế chia sẻ, nơi người tiêu dùng không chỉ mua mà còn có thể trao đổi hoặc thuê sử dụng sản phẩm, tối ưu hóa giá trị tiêu dùng.

4.2. Đối với doanh nghiệp

Kinh tế tuần hoàn mang lại cho doanh nghiệp cơ hội đổi mới mô hình sản xuất, tối ưu chi phí và nâng cao năng lực cạnh tranh. Việc tận dụng tài nguyên hiệu quả giúp doanh nghiệp giảm phụ thuộc vào nguyên liệu mới, đồng thời chủ động hơn trước biến động thị trường.

Ngoài ra, áp dụng mô hình này còn giúp doanh nghiệp xây dựng hình ảnh thương hiệu xanh, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của khách hàng và nhà đầu tư về phát triển bền vững. Đây cũng là bước tiến chiến lược để tiếp cận các thị trường quốc tế có tiêu chuẩn môi trường nghiêm ngặt.

• Giảm chi phí sản xuất thông qua việc tái chế, tái sử dụng nguyên liệu và tiết kiệm năng lượng trong toàn bộ chuỗi cung ứng.
• Gia tăng giá trị sản phẩm nhờ thiết kế bền vững, nâng cao chất lượng và tạo niềm tin với người tiêu dùng.
• Tận dụng cơ hội đổi mới công nghệ, cải tiến quy trình để phát triển sản phẩm thân thiện môi trường.
• Nâng cao hình ảnh thương hiệu, thu hút nhà đầu tư và khách hàng có ý thức về phát triển bền vững.

4.3. Đối với xã hội - Môi trường 

Kinh tế tuần hoàn không chỉ mang lại hiệu quả kinh tế mà còn tạo ra giá trị xã hội to lớn thông qua việc giảm áp lực lên tài nguyên và hệ sinh thái. Việc hạn chế khai thác tài nguyên, giảm chất thải và khí thải nhà kính góp phần bảo vệ môi trường sống cho các thế hệ tương lai.

Bên cạnh đó, mô hình này khuyến khích phát triển các ngành nghề xanh, tạo việc làm mới và nâng cao chất lượng cuộc sống của cộng đồng. Khi doanh nghiệp, người dân và nhà nước cùng tham gia, xã hội sẽ chuyển dịch theo hướng bền vững hơn, hài hòa giữa lợi ích kinh tế và môi trường.

• Giảm lượng rác thải và khí thải độc hại, góp phần cải thiện chất lượng không khí và nguồn nước.
• Góp phần ứng phó hiệu quả với biến đổi khí hậu nhờ giảm phát thải carbon và tăng khả năng hấp thụ của hệ sinh thái.
• Thúc đẩy sự ra đời của các ngành kinh tế xanh, tạo thêm việc làm và cơ hội phát triển cho người lao động.
• Giải quyết tình trạng cạn kiệt tài nguyên, duy trì cân bằng sinh thái và bảo vệ đa dạng sinh học.

4.4. Đối với Quốc gia 

Ở tầm vĩ mô, kinh tế tuần hoàn là nền tảng giúp quốc gia phát triển bền vững, giảm phụ thuộc vào tài nguyên nhập khẩu và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc tế. Mô hình này giúp tối ưu hóa nguồn lực, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và xây dựng nền kinh tế tự chủ, ít phát thải.

Đồng thời, kinh tế tuần hoàn còn giúp các chính phủ đạt được mục tiêu phát triển xanh, giảm gánh nặng ngân sách trong xử lý rác thải và ứng phó biến đổi khí hậu. Khi được áp dụng rộng rãi, đây sẽ là động lực quan trọng để thực hiện chiến lược tăng trưởng bền vững quốc gia.

• Giảm chi phí xử lý rác thải, tiết kiệm ngân sách và giảm gánh nặng cho hệ thống quản lý môi trường.
• Tăng sức cạnh tranh của nền kinh tế thông qua việc đổi mới công nghệ và phát triển các ngành công nghiệp xanh.
• Đảm bảo an ninh tài nguyên và năng lượng nhờ việc tái sử dụng, tái chế và phát triển năng lượng tái tạo.
• Góp phần thực hiện các cam kết quốc tế về giảm phát thải carbon và phát triển bền vững.
• Thúc đẩy hợp tác quốc tế trong lĩnh vực công nghệ môi trường, tạo vị thế tích cực cho quốc gia trên trường toàn cầu.

5. Kinh tế tuần hoàn trên thế giới và tại Việt Nam

Kinh tế tuần hoàn đang trở thành xu hướng toàn cầu, với nhiều doanh nghiệp và quốc gia áp dụng các mô hình sản xuất và tiêu dùng khép kín để tiết kiệm tài nguyên và giảm phát thải. 

Tại Việt Nam, mô hình này cũng đang được triển khai rộng rãi trong công nghiệp, nông nghiệp và tiêu dùng, nhờ sự hỗ trợ của chính sách quốc gia và các chương trình hợp tác quốc tế.

5.1. Trên thế giới

Trên thế giới, nhiều doanh nghiệp lớn đã chuyển đổi mạnh mẽ sang mô hình kinh tế tuần hoàn để tối ưu hóa tài nguyên và giảm tác động môi trường. Philips – thương hiệu nổi tiếng của Hà Lan là ví dụ điển hình khi thay đổi mô hình kinh doanh từ bán sản phẩm sang cung cấp dịch vụ chiếu sáng. Thay vì bán bóng đèn, công ty cung cấp dịch vụ chiếu sáng kéo dài 3.000 giờ, sau đó thu hồi sản phẩm để tái chế và tái sử dụng vật liệu.

Cách tiếp cận này không chỉ giúp giảm lượng chất thải điện tử mà còn tạo ra chu kỳ sử dụng khép kín, đảm bảo nguồn nguyên liệu được tuần hoàn liên tục. Mô hình “Light as a Service” của Philips đã trở thành hình mẫu cho nhiều doanh nghiệp toàn cầu, chứng minh rằng phát triển bền vững hoàn toàn có thể đi đôi với hiệu quả kinh tế và trách nhiệm môi trường.

5.2. Phát triển kinh tế tuần hoàn ở Việt Nam hiện nay

Tại Việt Nam, mô hình kinh tế tuần hoàn đang được triển khai mạnh mẽ trong nhiều lĩnh vực, từ công nghiệp đến nông nghiệp và tiêu dùng. Nhờ các chính sách thúc đẩy sản xuất sạch hơn, doanh nghiệp đã nhận thức rõ hơn về việc tiết kiệm tài nguyên và năng lượng. 

Theo Bộ Công Thương, gần 70% doanh nghiệp trong nước hiện đã hiểu rõ lợi ích của sản xuất sạch hơn, và nhiều đơn vị đã chủ động áp dụng mô hình này để giảm chi phí và phát thải trong quá trình sản xuất.

Song song đó, các địa phương cũng đẩy mạnh đầu tư năng lượng tái tạo như điện mặt trời và điện gió. Tỷ trọng năng lượng tái tạo của Việt Nam đã tăng lên 4,5% vào năm 2020, cho thấy xu hướng chuyển dịch rõ rệt sang các nguồn năng lượng xanh, góp phần giảm khí nhà kính và bảo vệ môi trường.

Việt Nam cũng đã hình thành một số khu công nghiệp sinh thái hướng đến tiết kiệm tài nguyên, tái chế chất thải và sử dụng năng lượng hiệu quả. Với sự hỗ trợ của các tổ chức quốc tế, các khu công nghiệp tại Hải Phòng, Ninh Bình, Đà Nẵng và Cần Thơ đã triển khai mô hình tuần hoàn, giúp doanh nghiệp giảm đáng kể chi phí vận hành và tăng hiệu suất sử dụng nguyên liệu.

Trong nông nghiệp, các mô hình VAC và VRAC tiếp tục được áp dụng rộng rãi, giúp nông dân tận dụng phụ phẩm nông nghiệp, xử lý chất thải và tái sử dụng tài nguyên. Còn trong công nghiệp, các doanh nghiệp lớn như TH Group, Coca-Cola, Nestlé đã tham gia Liên minh tái chế bao bì Việt Nam, với cam kết tái chế toàn bộ bao bì vào năm 2030, thể hiện trách nhiệm môi trường và cam kết phát triển bền vững.

Về phía người tiêu dùng, nhận thức về tiêu dùng xanh ngày càng tăng cao. Theo khảo sát, hơn 80% người Việt sẵn sàng chi trả nhiều hơn cho sản phẩm thân thiện với môi trường. Các xu hướng như sử dụng ống hút sinh học, hạn chế túi ni-lông hay xây dựng nhà tiết kiệm năng lượng đang dần trở thành lựa chọn phổ biến trong đời sống hàng ngày.

6. Định hướng và chiến thuật kinh doanh trong nền kinh tế tuần hoàn

Trong bối cảnh nguồn tài nguyên thiên nhiên ngày càng hạn hẹp và nhu cầu phát triển bền vững trở thành ưu tiên toàn cầu, các doanh nghiệp đang dần chuyển đổi mô hình kinh doanh từ kinh tế tuyến tính sang kinh tế tuần hoàn. Mục tiêu là tối ưu hóa việc sử dụng tài nguyên, giảm chất thải và phát thải, đồng thời tăng hiệu quả kinh tế và nâng cao giá trị sản phẩm trong suốt vòng đời.

Để thực hiện mô hình này, doanh nghiệp cần xác định các chiến lược kinh doanh rõ ràng, tập trung vào việc kéo dài vòng đời sản phẩm, tái sử dụng nguyên liệu và tạo ra các giá trị kinh tế – môi trường đồng thời. Việc áp dụng các chiến thuật kinh doanh thông minh trong nền kinh tế tuần hoàn không chỉ giúp doanh nghiệp tiết kiệm chi phí mà còn nâng cao hình ảnh thương hiệu và khả năng cạnh tranh trên thị trường.

Các chiến thuật kinh doanh trong nền kinh tế tuần hoàn: 

• Cung cấp và hoạt động: Doanh nghiệp đáp ứng nhu cầu khách hàng bằng việc cung cấp dịch vụ chất lượng thay vì chỉ bán sản phẩm, như thuê bao dịch vụ chiếu sáng hoặc bảo dưỡng thiết bị.
• Tăng giá trị sản phẩm: Khuyến khích tái sử dụng hoặc tái chế sản phẩm giữa các doanh nghiệp, giúp kéo dài vòng đời sử dụng và nâng cao giá trị lâu dài của sản phẩm.
• Tăng tuổi thọ sản phẩm: Thiết kế và sản xuất các sản phẩm bền chắc, dễ bảo trì, giảm nhu cầu thay thế thường xuyên, từ đó tiết kiệm nguyên liệu và chi phí cho người tiêu dùng.
• Tăng khả năng đáp ứng của sản phẩm: Cung cấp các dịch vụ hỗ trợ như sửa chữa, bảo hành, nâng cấp, giúp kéo dài thời gian sử dụng của sản phẩm và tăng sự hài lòng của khách hàng.
• Tăng giá trị của nguyên liệu: Biến chất thải và phụ phẩm thành nguồn nguyên liệu cho sản xuất sản phẩm mới, tối ưu hóa việc sử dụng tài nguyên và giảm áp lực lên môi trường.
• Tăng giá trị cộng sinh công nghiệp: Xây dựng mối quan hệ hợp tác giữa các doanh nghiệp, nơi đầu ra của một doanh nghiệp có thể trở thành nguyên liệu đầu vào cho doanh nghiệp khác, tạo nên hệ sinh thái kinh tế tuần hoàn hiệu quả.

Kinh tế tuần hoàn là một hướng đi tất yếu để cân bằng giữa phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường, giúp tối ưu hóa việc sử dụng tài nguyên, giảm chất thải và phát thải. Từ thực trạng triển khai tại Việt Nam đến các mô hình thành công trên thế giới, có thể thấy rằng áp dụng các chiến lược và chiến thuật kinh doanh thông minh sẽ mang lại lợi ích lâu dài cho người tiêu dùng, doanh nghiệp, xã hội và quốc gia. 

Việc chuyển đổi sang kinh tế tuần hoàn không chỉ là trách nhiệm đối với môi trường mà còn là cơ hội để thúc đẩy đổi mới, tăng giá trị sản phẩm và tạo dựng nền kinh tế bền vững trong tương lai.