VUCA LÀ GÌ? 4 CHIẾN LƯỢC "CỨU SỐNG" DOANH NGHIỆP TRONG KỶ NGUYÊN VUCA

Thế giới VUCA là gì và tại sao nó lại trở thành thách thức lớn đối với các doanh nghiệp hiện đại? Trong môi trường đầy biến động, không chắc chắn, phức tạp và mơ hồ, các doanh nghiệp cần phải thay đổi cách tiếp cận để tồn tại và phát triển. Để vượt qua những thử thách này, việc áp dụng các chiến lược linh hoạt và sáng tạo là yếu tố quyết định. Hãy cùng Trường Doanh Nhân HBR khám phá 4 chiến lược "cứu sống" doanh nghiệp trong kỷ nguyên VUCA để duy trì sự cạnh tranh và phát triển bền vững.

1. VUCA là gì?

VUCA là từ viết tắt của biến động (Volatility), không chắc chắn (Uncertainty), phức tạp (Complexity) và mơ hồ (Ambiguity). Đây là thuật ngữ thường được sử dụng để chỉ môi trường kinh doanh hiện đại, nơi các yếu tố như biến động, thiếu ổn định, sự phức tạp và mơ hồ trở thành những đặc điểm đặc trưng của thực tế.

Thuật ngữ VUCA được hình thành từ thập niên 1980 khi Quân đội Hoa Kỳ sử dụng nó để mô tả các khu vực chiến trường đầy bất ổn và nguy hiểm trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh. Sau đó, nó đã được áp dụng rộng rãi trong các lĩnh vực khác nhau, bao gồm cả quản trị doanh nghiệp, để nhấn mạnh tính chất khó đoán và thay đổi nhanh chóng của môi trường kinh doanh.

Một ví dụ điển hình khác về VUCA là sự phát triển của công nghệ và các nền tảng trực tuyến trong những năm gần đây. Các doanh nghiệp phải đối mặt với sự thay đổi chóng mặt trong cách thức hoạt động và cách thức tương tác với khách hàng. Công nghệ thay đổi nhanh chóng, khiến các doanh nghiệp phải liên tục cập nhật và thích ứng để không bị tụt lại phía sau.

2. Ý nghĩa của  thuật ngữ VUCA

Theo Mr. Tony Dzung chia sẻ, đối với các nhà quản trị, hiểu rõ VUCA là chìa khóa để đưa ra quyết định thông minh và dẫn dắt đội ngũ đến thành công. Sau đây là giải thích chi tiết về từng yếu tố:

2.1. Biến động (Volatility)

"Biến động" mô tả sự thay đổi nhanh chóng và bất ngờ trong môi trường kinh doanh, có thể đến từ thị trường, công nghệ, chính sách, xã hội, hay luật pháp. Trong thời đại ngày nay, những biến động này càng trở nên rõ nét hơn do ảnh hưởng của công nghệ và toàn cầu hóa.

Thực tế là mọi thứ luôn chuyển động – điều đúng hôm nay có thể không còn phù hợp vào ngày mai. Trong kinh doanh, những yếu tố như thay đổi công nghệ, giá cả biến động, chính sách mới, sự cạnh tranh khốc liệt hay sự thay đổi nhu cầu khách hàng... đều góp phần tạo ra môi trường kinh doanh không ngừng dịch chuyển.

2.2. Không chắc chắn (Uncertainty)

"Không chắc chắn" xảy ra khi doanh nghiệp không có đủ thông tin để dự đoán hay ra quyết định chính xác. Đây là tình trạng phổ biến trong môi trường ngày nay, khi những biến động về chính trị, công nghệ, kinh tế hay thị trường diễn ra nhanh và khó lường.

“Điều này đòi hỏi các nhà lãnh đạo phải linh hoạt, sáng tạo và có khả năng thích ứng để tìm ra giải pháp thích hợp khi không có đủ thông tin rõ ràng để quyết định”, Mr. Tony Dzung khẳng định.

2.3. Phức tạp (Complexity)

"Phức tạp" thể hiện ở việc doanh nghiệp phải đối mặt với hàng loạt yếu tố có liên kết, ảnh hưởng lẫn nhau, khiến việc ra quyết định trở nên khó khăn hơn. Điều này có thể đến từ chuỗi cung ứng đa tầng, công nghệ thay đổi liên tục, văn hóa tổ chức đa dạng hay quy định pháp lý chồng chéo.

Để xử lý sự phức tạp, doanh nghiệp cần có năng lực phân tích hệ thống, nhận diện mối liên hệ giữa các yếu tố và đưa ra giải pháp tổng thể, phù hợp với bối cảnh thực tế.

2.4. Mơ hồ (Ambiguity)

“Mơ hồ” xảy ra khi thiếu sự rõ ràng trong thông tin, khiến việc đánh giá và đưa ra quyết định trở nên khó khăn. Thông tin không đầy đủ, mâu thuẫn hoặc thiếu chính xác sẽ tạo ra sự không chắc chắn trong việc hiểu các tình huống, dẫn đến khó khăn trong việc đưa ra hành động cụ thể. 

Trong môi trường kinh doanh, mơ hồ xảy ra khi các tình huống không có tiền lệ rõ ràng hoặc không thể xác định được các nguyên nhân và kết quả. Điều này đòi hỏi sự sáng tạo và khả năng linh hoạt để xử lý những tình huống khó lường.

3. Sự tác động của VUCA đến doanh nghiệp

Trong bối cảnh của một môi trường VUCA đầy biến động, doanh nghiệp sẽ phải đối mặt với hàng loạt khó khăn và thách thức đáng kể, bao gồm những yếu tố khó lường và đầy rủi ro ảnh hưởng trực tiếp đến chiến lược, hoạt động và sự phát triển lâu dài của tổ chức. 

• Khó khăn trong việc xây dựng kế hoạch dài hạn: Sự thay đổi nhanh chóng và khó lường của thị trường khiến việc lập kế hoạch dài hạn trở nên phức tạp. Các quyết định chiến lược trở nên khó khăn vì môi trường luôn thay đổi bất ngờ, khiến doanh nghiệp khó xác định được các hướng đi lâu dài.
• Tăng cường rủi ro: Môi trường VUCA làm gia tăng mức độ rủi ro trong nhiều lĩnh vực. Doanh nghiệp phải đối mặt với các yếu tố như biến động giá nguyên liệu, thay đổi tỷ giá, lãi suất ngân hàng tăng, có thể gây tổn thất tài chính nghiêm trọng. Ngoài ra, doanh nghiệp còn phải lo lắng về việc mất thị phần, khách hàng, hoặc gặp sự cố với truyền thông.
• Mất đi lợi thế cạnh tranh: Nếu không kịp thích ứng với những thay đổi của thị trường, doanh nghiệp có thể mất đi lợi thế cạnh tranh. Những yếu tố như sự xuất hiện của đối thủ mới hoặc cuộc chiến về giá cả có thể làm giảm khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp.
• Suy giảm năng suất lao động: Môi trường VUCA có thể gây ra tình trạng căng thẳng và lo âu cho nhân viên, làm giảm tinh thần làm việc và năng suất. Đặc biệt trong thời kỳ suy thoái, khi có nhiều cuộc sa thải, tâm lý nhân viên dễ bị ảnh hưởng, dẫn đến hiệu quả công việc thấp hơn.
• Khó khăn trong việc thu hút và giữ chân nhân tài: Doanh nghiệp sẽ gặp khó khăn khi không thể tạo ra môi trường làm việc ổn định, an toàn và phát triển, điều này khiến việc thu hút và duy trì nhân tài trở nên khó khăn hơn.

Mặc dù vậy, môi trường VUCA cũng mang lại một số cơ hội lớn cho doanh nghiệp:

• Khuyến khích sự đổi mới: Những thay đổi nhanh chóng và thiếu chắc chắn trong môi trường kinh doanh là động lực để doanh nghiệp phát huy khả năng sáng tạo, tìm ra các giải pháp mới. Điều này giúp cải tiến sản phẩm, dịch vụ và mô hình kinh doanh, từ đó có thể đáp ứng tốt hơn nhu cầu thay đổi của thị trường.
• Cải thiện năng lực lãnh đạo: Để thành công trong môi trường VUCA, nhà lãnh đạo cần có khả năng linh hoạt, nhanh nhạy và quyết đoán trong việc hoạch định tương lai. VUCA giúp doanh nghiệp nhận diện và phát triển những nhà quản lý có tầm nhìn và dám đưa ra quyết định mạnh mẽ, vượt qua mọi thử thách.
• Tăng cường sức cạnh tranh: Trong môi trường VUCA, khi khách hàng có nhiều lựa chọn và yêu cầu ngày càng cao về chất lượng, doanh nghiệp buộc phải hiểu sâu nhu cầu của khách hàng và cung cấp các sản phẩm, dịch vụ vượt trội. Điều này giúp nâng cao khả năng cạnh tranh và phát triển bền vững.
• Xây dựng văn hóa doanh nghiệp mạnh mẽ: Môi trường VUCA đòi hỏi tất cả thành viên trong tổ chức phải có trách nhiệm cao, tích cực học hỏi và sáng tạo để giúp doanh nghiệp vượt qua thử thách. Đây cũng là cơ hội để doanh nghiệp tái tạo chính mình, xây dựng một môi trường làm việc năng động, cởi mở, khuyến khích đổi mới và thu hút nhân tài.

“Tóm lại, môi trường VUCA mang đến không chỉ những thách thức lớn mà còn những cơ hội quý báu, yêu cầu doanh nghiệp phải không ngừng sáng tạo, thích ứng và nâng cao năng lực lãnh đạo để duy trì sự cạnh tranh và phát triển bền vững trong một thế giới đầy biến động và không chắc chắn”, Mr. Tony Dzung chia sẻ.

4. Chiến lược quản trị cho doanh nghiệp trong kỷ nguyên VUCA

Môi trường VUCA mang đến nhiều thách thức, yêu cầu các nhà lãnh đạo phải xây dựng chiến lược linh hoạt và hiệu quả để duy trì sự phát triển của doanh nghiệp. Dưới đây là bốn chiến lược quản trị quan trọng giúp doanh nghiệp vượt qua thử thách trong kỷ nguyên này:

4.1. Đối phó với bất ổn bằng tầm nhìn chiến lược (Counter Volatility With Vision)

Trong một thế giới đầy biến động, tầm nhìn rõ ràng là yếu tố then chốt. Doanh nghiệp cần nhận thức rằng thay đổi và bất ổn là điều không thể tránh khỏi. Vì vậy, việc xây dựng một chiến lược dài hạn dựa trên khả năng ứng phó với những biến động này là vô cùng quan trọng. Điều này có thể bao gồm việc triển khai Business Continuity Plan (BCP) để duy trì hoạt động trong tình huống gián đoạn, như đại dịch hoặc thiên tai.

Bước xây dựng BCP bao gồm:

• Xác định bối cảnh và phạm vi: Ưu tiên các yếu tố cốt lõi và hoạt động thiết yếu cần bảo vệ trong mọi tình huống.
• Xây dựng hồ sơ rủi ro: Phân tích các yếu tố rủi ro tiềm ẩn như thiên tai, tai nạn, gián đoạn chuỗi cung ứng hay rủi ro chính trị.
• Lập kế hoạch hành động: Xây dựng phương án ứng phó cho từng loại rủi ro và phân bổ nguồn lực hợp lý.
• Kiểm tra và đánh giá hiệu quả: Đảm bảo BCP hoạt động hiệu quả và tuân thủ các mục tiêu đã đề ra.
• Cải tiến BCP: Liên tục xem xét và điều chỉnh kế hoạch để thích ứng với các tình huống mới.

4.2. Đối mặt với sự không chắc chắn bằng sự hiểu biết sâu sắc (Meet Uncertainty With Understanding)

Để giảm thiểu tác động của sự không chắc chắn, doanh nghiệp cần đầu tư vào việc hiểu rõ thị trường và nhu cầu của khách hàng. Việc cập nhật thông tin thường xuyên và ra quyết định dựa trên dữ liệu là điều kiện tiên quyết để tạo ra các phương án chính xác và kịp thời.

Các chiến lược quan trọng bao gồm:

• Cập nhật thông tin kinh doanh: Theo dõi sát sao các tin tức và sự kiện liên quan đến ngành nghề để nắm bắt kịp thời các thay đổi.
• Ra quyết định dựa trên dữ liệu (Data-driven): Lựa chọn phương án dựa trên các phân tích và số liệu thực tế, thay vì chỉ dựa vào trực giác.
• Xây dựng kịch bản dự báo và quản trị rủi ro: Phân tích các yếu tố rủi ro tiềm ẩn, đánh giá mức độ nghiêm trọng và khả năng xảy ra để đưa ra các biện pháp ứng phó.

Một số công cụ phổ biến giúp phân tích các yếu tố rủi ro bên trong và ngoài tổ chức:

• Mô hình 5 áp lực cạnh tranh (Porter's Five Forces): Phân tích quyền lực của nhà cung cấp, quyền lực của khách hàng, mức độ cạnh tranh hiện tại trong ngành, mối đe dọa từ các đối thủ mới, và mối đe dọa từ các sản phẩm hoặc dịch vụ thay thế.
• Mô hình SWOT: Đánh giá điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức của doanh nghiệp trong bối cảnh hiện tại.
• Mô hình PESTEL: Phân tích các yếu tố Chính trị, Kinh tế, Xã hội, Công nghệ, Môi trường và Pháp lý ảnh hưởng đến doanh nghiệp và ngành nghề.

Việc áp dụng những công cụ này giúp doanh nghiệp có cái nhìn toàn diện về các yếu tố rủi ro và từ đó đưa ra các chiến lược ứng phó phù hợp với môi trường đầy bất định.

4.3.  Đón nhận sự phức tạp bằng sự minh bạch và rõ ràng (React to Complexity With Clarity)

Khi đối mặt với sự phức tạp, doanh nghiệp cần phân chia vấn đề thành các phần nhỏ hơn để dễ dàng quản lý. Sự minh bạch trong thông tin và quá trình quản lý giúp các bên liên quan hiểu rõ tình huống và theo dõi tiến độ công việc một cách hiệu quả.

Các phương pháp chính bao gồm:

• Tăng cường khả năng quản lý thông tin: Chia nhỏ các vấn đề phức tạp và sử dụng các công cụ phân tích để quản lý rủi ro.
• Đào tạo và phát triển nhân sự: Đảm bảo nhân viên hiểu rõ vai trò và trách nhiệm của mình trong việc thực hiện chiến lược.
• Ứng dụng công nghệ trong quản trị: Sử dụng công nghệ để giảm thiểu sai sót và đảm bảo tính chính xác trong các quyết định quản lý.

4.4. Đối phó với mơ hồ bằng tư duy linh hoạt (Fight Ambiguity With Agility)

Môi trường VUCA đòi hỏi doanh nghiệp phải luôn chuẩn bị cho sự thay đổi bất ngờ. Thay vì tránh né mơ hồ, doanh nghiệp cần điều chỉnh chiến lược dựa trên tình huống mới và tạo ra một văn hóa tổ chức linh hoạt, sáng tạo.

Các phương pháp chính bao gồm:

• Tăng cường giao tiếp và phản hồi: Cải thiện giao tiếp giữa lãnh đạo và nhân viên để tạo ra sự tin tưởng và gắn kết trong tổ chức.
• Xây dựng văn hóa linh hoạt và sáng tạo: Khuyến khích nhân viên phát triển tư duy phản biện và luôn tìm kiếm các giải pháp sáng tạo.
• Áp dụng lãnh đạo cảm xúc (Emotional Intelligence - EI): Các nhà lãnh đạo cần sử dụng trí tuệ cảm xúc để điều hướng cảm xúc và thúc đẩy đội ngũ vượt qua thử thách.

5. Những kỹ năng cần có để tồn tại trong thời đại VUCA

Thời đại VUCA đặt ra nhiều thách thức cho cá nhân, tổ chức và cộng đồng. Để có thể tồn tại và phát triển trong môi trường này, mỗi người và tổ chức cần trang bị một loạt kỹ năng và nhận thức đúng đắn, bao gồm:

1 - Linh hoạt

Trong thời đại VUCA, những gì được coi là đúng hôm nay có thể không còn phù hợp vào ngày mai. Do đó, việc phát triển khả năng linh hoạt để thích ứng với sự thay đổi là điều vô cùng quan trọng. Mỗi cá nhân và tổ chức cần sẵn sàng điều chỉnh kế hoạch và chiến lược khi cần thiết, đồng thời duy trì thái độ học hỏi và sẵn sàng đối mặt với những điều mới.

Sự linh hoạt không chỉ thể hiện ở khả năng thay đổi chiến lược khi cần thiết mà còn ở việc sẵn sàng học hỏi, nhìn nhận vấn đề từ các góc độ khác nhau và tìm ra các giải pháp sáng tạo. Những người linh hoạt có thể đưa ra quyết định nhanh chóng và hiệu quả, bất kể tình huống có thay đổi ra sao.

2 - Tư duy phức tạp

Trong một thế giới ngày càng phức tạp, không phải lúc nào thông tin cũng rõ ràng và dễ hiểu. Hãy rèn luyện khả năng xử lý thông tin mơ hồ và đa nghĩa bằng cách đặt câu hỏi, tìm hiểu sâu và thử nghiệm để tìm ra giải pháp. Tư duy phức tạp giúp mỗi người nhìn nhận và hiểu được các mối quan hệ phức tạp, từ đó đưa ra quyết định phù hợp trong những tình huống không đơn giản.

3 - Hợp tác và xây dựng mạng lưới

Trong thời đại VUCA, việc hợp tác và tạo dựng các mối quan hệ là yếu tố quan trọng giúp tạo ra môi trường sáng tạo và đổi mới. Xây dựng một mạng lưới mạnh mẽ giúp chia sẻ kiến thức và kinh nghiệm, đồng thời tạo cơ hội học hỏi từ những người có cùng mục tiêu. Các mối quan hệ này cũng giúp chia sẻ thông tin và hỗ trợ lẫn nhau trong những thời điểm không chắc chắn và phức tạp, giúp tăng cường sự linh hoạt và khả năng thích ứng của tổ chức.

4 - Học tập liên tục

Thế giới VUCA yêu cầu các cá nhân và tổ chức phải học hỏi và cập nhật kiến thức liên tục. Với sự thay đổi nhanh chóng của công nghệ và thị trường, những kiến thức cũ có thể nhanh chóng trở nên lỗi thời. Để thành công trong thời đại này, mỗi người cần phải xác định mục tiêu học tập rõ ràng và chọn phương pháp học phù hợp. Điều này không chỉ giúp cá nhân phát triển mà còn góp phần nâng cao năng lực của tổ chức trong một môi trường luôn biến đổi.

5 - Quản lý rủi ro

Trong môi trường VUCA, khả năng quản lý rủi ro là vô cùng quan trọng. Việc phân tích và hiểu rõ các yếu tố phức tạp giúp tổ chức có thể nhận diện rủi ro tiềm ẩn và chuẩn bị các phương án ứng phó hiệu quả. Quản lý rủi ro không chỉ là giảm thiểu tác động của những biến động mà còn có thể tận dụng những thay đổi này như cơ hội để tạo ra sự khác biệt và vượt lên trên đối thủ.

6 - Tận dụng công nghệ

Chuyển đổi số đã và đang tác động sâu rộng đến tất cả các lĩnh vực trong xã hội hiện đại. Để tăng cường hiệu suất và sự linh hoạt, mỗi cá nhân và tổ chức cần phải nắm bắt và áp dụng các công nghệ mới, chẳng hạn như trí tuệ nhân tạo, tự động hóa và blockchain vào công việc hàng ngày.

Công nghệ giúp tăng tốc độ xử lý thông tin, cải thiện khả năng tương tác với khách hàng và giảm thời gian phản ứng. Ngoài ra, công nghệ cũng cung cấp nền tảng để khuyến khích sáng tạo và đổi mới, giúp cải thiện quy trình làm việc và tạo ra cơ hội hợp tác hiệu quả hơn. Đặc biệt trong thời đại VUCA, công nghệ giúp các cá nhân và tổ chức tiếp cận nguồn thông tin và kiến thức toàn cầu, giúp họ duy trì sự cập nhật và chủ động trong việc áp dụng những thay đổi mới vào công việc và hoạt động kinh doanh.

Môi trường VUCA đã và đang tạo ra những thách thức không nhỏ cho các doanh nghiệp hiện đại. Tuy nhiên, bên cạnh những khó khăn, VUCA cũng mở ra cơ hội cho những doanh nghiệp linh hoạt, sáng tạo và có khả năng thích ứng nhanh chóng. Để vượt qua những thử thách này, việc áp dụng các chiến lược quản trị hiệu quả là yếu tố then chốt. 

Tại Trường Doanh Nhân HBR, chúng tôi cam kết cung cấp những khóa đào tạo và giải pháp giúp doanh nghiệp xây dựng chiến lược vững mạnh trong kỷ nguyên VUCA. Hãy liên hệ với chúng tôi ngay hôm nay để khám phá những chiến lược giúp doanh nghiệp của bạn phát triển bền vững và duy trì sự cạnh tranh trong môi trường đầy biến động này.