TƯ DUY THIẾT KẾ: CHÌA KHÓA GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ SÁNG TẠO TRONG KINH DOANH

Tư duy thiết kế là công cụ hữu hiệu giúp doanh nghiệp thấu hiểu sâu sắc nhu cầu của khách hàng, từ đó phát triển các giải pháp sáng tạo, đột phá. Trong bài viết dưới đây, Trường Doanh Nhân HBR sẽ mang đến góc nhìn chuyên sâu về tư duy thiết kế và cách áp dụng phương pháp này hiệu quả để thúc đẩy sự đổi mới và phát triển kinh doanh bền vững.

1. Tư duy thiết kế là gì?

Tư duy thiết kế (Design Thinking) là một quá trình tư duy sáng tạo, tập trung vào việc nghiên cứu người dùng, thách thức các giả định, tái định hình vấn đề, đồng thời sáng tạo ra những giải pháp mới thông qua việc thử nghiệm và phát triển các nguyên mẫu.

Phương pháp này đặc biệt hiệu quả trong việc xử lý những vấn đề chưa được xác định rõ ràng thông qua nghiên cứu ý kiến người dùng, phát triển ý tưởng và áp dụng thực tế để tìm ra giải pháp tối ưu nhất.

Theo Mr. Tony Dzung, Chủ tịch Hội đồng quản trị HBR Holdings: “Nghiên cứu và  phát triển sản phẩm là một trong 3 chân kiềng kinh doanh quan trọng. Với tư duy thiết kế, chúng ta có thể nắm bắt rõ nhu cầu và kỳ vọng của đối tượng mà mình đang thiết kế sản phẩm/dịch vụ cho họ. Qua đó, chúng ta có thể phát triển các giải pháp tối ưu, thiết thực và mang tính bền vững.”

2. Nguyên tắc của tư duy thiết kế

Tư duy thiết kế là một công cụ kết hợp giữa sự sáng tạo và logic, thúc đẩy đổi mới và chuyển hóa trong tổ chức. Mr. Tony Dzung nhấn mạnh rằng, để áp dụng hiệu quả, các doanh nghiệp cần hiểu rõ và tuân thủ những nguyên tắc cốt lõi của phương pháp này:

1 - Định hướng hành động: 

Tư duy thiết kế tập trung vào việc giải quyết vấn đề thông qua học hỏi và thực hành liên tục. Phương pháp này đòi hỏi sự tham gia trực tiếp vào các hoạt động thử nghiệm và trải nghiệm thực tế, thay vì chỉ dựa trên lý thuyết. Điều này giúp doanh nghiệp thích nghi nhanh với nhu cầu và tình huống thực tế của người dùng.

2 - Thích ứng với sự thay đổi: 

Tư duy thiết kế khuyến khích doanh nghiệp thoát khỏi các lối mòn và giả định cũ để tìm ra cách tiếp cận mới cho những vấn đề phức tạp. Quá trình này giúp doanh nghiệp mở rộng tầm nhìn và sáng tạo ra những giải pháp vượt qua các giới hạn truyền thống.

3 - Lấy con người làm trung tâm: 

Trọng tâm của tư duy thiết kế là đáp ứng nhu cầu, mong muốn của người dùng. Doanh nghiệp cần áp dụng các phương pháp quan sát, lắng nghe để thấu hiểu sâu sắc nhu cầu của khách hàng thay vì chỉ dựa vào các giả định. Đây là cơ sở để tạo ra các sản phẩm hoặc dịch vụ mang lại giá trị thực sự.

4 - Tầm nhìn sâu rộng

Khả năng dự đoán tương lai là chìa khóa để định hướng chiến lược một cách rõ ràng. Tư duy thiết kế giúp doanh nghiệp khám phá các khả năng mới và đối diện với những điều chưa chắc chắn, từ đó đưa ra quyết định hiệu quả ngay cả khi thông tin còn hạn chế.

5 - Quá trình xây dựng liên tục

Tư duy thiết kế là một chu trình lặp đi lặp lại, yêu cầu doanh nghiệp liên tục xác định, tái đánh giá và cải tiến vấn đề cũng như giải pháp. Việc tạo mẫu thử và trực quan hóa các ý tưởng giúp đảm bảo các giải pháp luôn phù hợp và đáp ứng đúng nhu cầu thực tế.

6 - Chấp nhận thất bại và giảm thiểu rủi ro

Tư duy thiết kế chấp nhận thất bại như một phần tất yếu, khuyến khích thử nghiệm liên tục. Đồng thời học hỏi từ những thất bại để rút kinh nghiệm, từ đó giảm thiểu rủi ro khi triển khai sản phẩm hoặc dịch vụ mới. 

7 - Tạo ra lợi thế cạnh tranh mới trong kinh doanh

Tư duy thiết kế giúp doanh nghiệp tạo ra các sản phẩm, dịch vụ và mô hình kinh doanh độc đáo. Điều này không chỉ nâng cao trải nghiệm khách hàng mà còn tạo ra lợi thế cạnh tranh bền vững thông qua sự đổi mới sáng tạo.

8 - Trực quan hoá ý tưởng

Tư duy thiết kế cho phép sử dụng các công cụ như phác thảo, mô hình hoặc nguyên mẫu để thể hiện ý tưởng một cách trực quan, giúp việc trình bày và đánh giá giải pháp trở nên đơn giản và hiệu quả hơn.

9 - Đề cao sự hợp tác và nuôi dưỡng sự sáng tạo của tổ chức

Tư duy thiết kế góp phần xây dựng văn hóa sáng tạo trong doanh nghiệp bằng cách khuyến khích đặt câu hỏi, suy ngẫm và chấp nhận những ý tưởng đột phá. Điều này không chỉ nâng cao sự gắn kết giữa nhân viên với tổ chức mà còn thúc đẩy sự đổi mới liên tục.

3. Lợi ích của tư duy thiết kế

Tư duy thiết kế không chỉ là một công cụ sáng tạo mà còn mang lại nhiều giá trị thực tiễn, giúp doanh nghiệp tối ưu hóa quy trình và đáp ứng tốt hơn nhu cầu khách hàng. Dưới đây là một số lơi ichs nổi bật của việc áp dụng tư duy thiết kế trong nghiên cứu và phát triển sản phẩm:

• Tăng khả năng sáng tạo của doanh nghiệp: Tư duy thiết kế giúp doanh nghiệp tập trung vào người dùng, từ đó khuyến khích sự đổi mới trong việc tạo ra sản phẩm và dịch vụ. Quy trình này cho phép liên tục cải tiến hoặc phát triển những giải pháp, giúp doanh nghiệp không ngừng sáng tạo để đáp ứng tốt hơn nhu cầu thị trường.
• Loại bỏ tư duy cố định: Bằng cách khuyến khích khám phá và đặt câu hỏi, tư duy thiết kế giúp các cá nhân và doanh nghiệp thoát khỏi những lối mòn tư duy truyền thống. Điều này tạo cơ hội tìm kiếm những giải pháp sáng tạo hơn và mở ra nhiều hướng đi đột phá để giải quyết các vấn đề phức tạp.
• Thấu hiểu sâu sắc khách hàng: Tư duy thiết kế tập trung vào việc nắm bắt nhu cầu, hành vi và mong muốn của khách hàng thông qua nghiên cứu và phỏng vấn. Điều này giúp doanh nghiệp đồng cảm với khách hàng và tạo ra các sản phẩm phù hợp. 
• Đề xuất giải pháp thiết thực cho khách hàng: Tư duy thiết kế giúp doanh nghiệp tạo ra những sản phẩm thực sự giải quyết được các vấn đề cốt lõi của khách hàng. Khi nhu cầu của người dùng được đáp ứng một cách toàn diện, sản phẩm sẽ tự tạo sức hút trên thị trường, tăng tỷ lệ chấp nhận và chuyển đổi.
• Thử nghiệm nhanh chóng và đổi mới liên tục: Tư duy thiết kế cho phép doanh nghiệp nhanh chóng tạo ra nhiều mẫu thử và thu thập phản hồi từ người dùng thực tế. Quy trình này giúp xác định các tính năng cần cải tiến hoặc loại bỏ, tối ưu hóa sản phẩm để đáp ứng nhu cầu thị trường trong thời gian ngắn nhất.
• Mở rộng tầm nhìn của người thiết kế: Tư duy thiết kế khuyến khích người thực hiện tìm hiểu sâu rộng và quan sát kỹ lưỡng, từ đó tạo ra những giải pháp đáp ứng nhu cầu đa dạng của khách hàng. Đây là chìa khóa giúp sản phẩm trở nên toàn diện và độc đáo hơn.
• Tối ưu hóa nguồn lực: Quy trình tư duy thiết kế giúp doanh nghiệp xác định rõ mục tiêu và tập trung nguồn lực vào các bước quan trọng. Điều này giảm thiểu sai sót không cần thiết, tiết kiệm thời gian và chi phí trong suốt quá trình phát triển sản phẩm.
• Dẫn dắt đội nhóm đạt kết quả cụ thể: Khi áp dụng tư duy thiết kế, đội nhóm được trao quyền sáng tạo và làm việc với mục tiêu rõ ràng. Phương pháp này thúc đẩy sự hợp tác, cải thiện hiệu suất và tăng tỷ lệ thành công trong việc phát triển sản phẩm, giúp đạt được những kết quả ấn tượng.

4. Quy trình thực hành tư duy thiết kế

Tư duy thiết kế là công cụ quan trọng để doanh nghiệp chuyển hóa ý tưởng thành giải pháp thực tiễn, tập trung vào việc thấu hiểu khách hàng và giải quyết vấn đề một cách sáng tạo, linh hoạt. dưới đây là các bữa thực hành tư duy thiết kế do Mr. Tony Dzung hướng dẫn.

4.1. Empathize - Đồng cảm

Empathize là bước đầu tiên và mang tính nền tảng trong quy trình tư duy thiết kế, đòi hỏi doanh nghiệp phải tập trung nghiên cứu để hiểu rõ về nhu cầu của khách hàng. Quá trình này không chỉ dừng lại ở việc xác định nhu cầu và mong muốn bề mặt mà còn đi sâu vào các vấn đề cốt lõi và "nỗi đau" thầm kín của khách hàng.

Theo Mr. Tony Dung, trong giai đoạn này, doanh nghiệp có thể thực hiện các bước cụ thể như:

• Phác họa chân dung khách hàng mục tiêu: Xây dựng chân dung chi tiết của khách hàng mục tiêu bằng cách phân tích thông tin nhân khẩu học, hành vi tiêu dùng, sở thích và thói quen mua sắm. Dữ liệu có thể được thu thập từ lịch sử giao dịch, phản hồi từ bộ phận chăm sóc khách hàng, hoặc tương tác trên mạng xã hội. Những thông tin này sẽ giúp định hình các giả định ban đầu về nhóm khách hàng mục tiêu.
• Quan sát và tương tác với khách hàng: Quan sát cách khách hàng sử dụng sản phẩm, phỏng vấn sâu, thảo luận nhóm hoặc khảo sát khách hàng sẽ giúp doanh nghiệp xác định rõ các vấn đề mà họ mong muốn được giải quyết.

Đặc biệt, trong quá trình phỏng vấn khách hàng, Mr. Tony Dzung lưu ý rằng doanh nghiệp có thể hỏi khách hàng về những ý tưởng sản phẩm mới mà họ mong muốn công ty sẽ có. Điều này giúp doanh nghiệp có thêm ý tưởng sáng tạo mới, đồng thời đảm bảo những sản phẩm được thiết kế ra đáp ứng chính xác mong muốn của khách hàng.  

• Tổng hợp các vấn đề và kỳ vọng: Sau khi hoàn tất nghiên cứu, doanh nghiệp cần hệ thống hóa tất cả các thông tin thu thập được để làm rõ những yếu tố cần giải quyết trong các bước tiếp theo của quy trình tư duy thiết kế. 

Mr. Tony Dzung lưu ý rằng, giai đoạn đồng cảm yêu cầu doanh nghiệp phải gạt bỏ mọi định kiến hoặc giả định ban đầu về khách hàng. Chỉ khi dựa trên sự thấu hiểu sâu sắc về người dùng, doanh nghiệp mới có thể tạo ra các sản phẩm hoặc dịch vụ tập trung hoàn toàn vào nhu cầu và mong muốn của họ.

4.2. Define - Định nghĩa

Tiếp theo, doanh nghiệp cần phân tích dữ liệu về khách hàng đã khám phá được ở bước 1 để xác định rõ vấn đề cốt lõi mà họ đang gặp phải. 

Mr. Tony Dzung gợi ý Doanh nghiệp có thể dùng các công cụ trực quan như biểu đồ xương cá (Fishbone Diagram) hoặc sơ đồ tư duy (Mindmap) để liên kết các yếu tố như thách thức, tình trạng hiện tại và mục tiêu cần đạt được. Những công cụ này giúp đội ngũ dễ dàng hình dung và phân tích nguyên nhân gốc rễ của vấn đề, từ đó đưa ra giải pháp phù hợp hơn.

Cuối cùng, doanh nghiệp cần có một định nghĩa rõ ràng về vấn đề mà người dùng đang gặp phải. Đây là một bước quan trọng, bởi chỉ khi xác định đúng vấn đề, giải pháp đưa ra mới đạt hiệu quả tối đa.

4.3. Ideate - Khám phá ý tưởng

Trong bước này, doanh nghiệp tập trung phát triển nhiều ý tưởng sáng tạo dựa trên vấn đề đã xác định từ giai đoạn trước. 

“Tinh thần chủ đạo của giai đoạn này là khuyến khích sự sáng tạo không giới hạn, nơi tất cả ý tưởng, dù lớn hay nhỏ, đều được ghi nhận và xem xét.” - Mr. Tony Dzung nhấn mạnh. 

Các phương pháp như động não (Brainstorming), viết ý tưởng (Brainwriting), ý tưởng tồi tệ nhất có thể (Worst Possible Idea), sơ đồ tư duy (Mind Mapping) hoặc cách tiếp cận "Làm thế nào để?" (How Might We) thường được sử dụng để khai thác tối đa tiềm năng sáng tạo của đội nhóm.

Doanh nghiệp cần lựa chọn một phương pháp phù hợp để nghiên cứu và kiểm tra tính khả thi của từng ý tưởng, từ đó tìm ra giải pháp tốt nhất. 

Quá trình khám phá thường được triển khai qua 4 bước sau:

• Khuyến khích sáng tạo tự do: Tạo không gian cho các thành viên đến từ nhiều phòng ban tham gia vào các buổi thảo luận nhằm khuyến khích sự sáng tạo.
• Thu thập và sàng lọc ý tưởng: Áp dụng các kỹ thuật như động não (brainstorm) để phát triển ý tưởng, sau đó phân tích để chọn ra những ý tưởng tiềm năng nhất.
• Kết hợp và cải tiến: Điều chỉnh, kết nối các ý tưởng đã được chọn nhằm tạo ra các giải pháp toàn diện và phù hợp hơn với nguồn lực thực tế.
• Đánh giá tính khả thi của ý tưởng cuối: Thực hiện kiểm tra và thử nghiệm các ý tưởng cuối cùng để lựa chọn phương án tối ưu, sau đó bắt đầu xây dựng mẫu thử dựa trên ý tưởng đã chọn.

4.4. Prototype - Xây dựng nguyên mẫu 

Trong giai đoạn này, các ý tưởng sẽ được chuyển thành các mẫu thử (prototype) để đánh giá tính khả thi và phân tích điểm mạnh, điểm yếu của từng giải pháp. Mục tiêu chính của việc tạo mẫu là biến các ý tưởng từ lý thuyết thành những sản phẩm hữu hình, cho phép khách hàng tương tác trực tiếp, từ đó thu thập phản hồi từ người dùng một cách dễ dàng. 

Mr. Tony Dzung nhấn mạnh rằng, những mẫu thử này không cần phải là một phiên bản hoàn chỉnh, chỉ cần có đầy đủ các tính năng cơ bản nhất để khách hàng trải nghiệm. Đây có thể là phiên bản tinh gọn nhất của sản phẩm (MVP).

Các mẫu thử có thể ở dạng mô hình, bản phác thảo, video mô phỏng hoặc sản phẩm kỹ thuật số cơ bản. Thông qua việc thử nghiệm và lấy ý kiến, doanh nghiệp có thể loại bỏ những ý tưởng không khả thi và tiếp tục hoàn thiện những giải pháp hứa hẹn nhất.

Quá trình thiết kế mẫu thử cần cân nhắc 3 yếu tố quan trọng sau: 

• Định dạng của mẫu, 
• Thời gian thực hiện, 
• Chi phí thiết kế. 

Những mẫu thử phức tạp hơn thường yêu cầu nhiều thời gian và chi phí, nhưng lại mang tính trực quan cao hơn, giúp người dùng dễ dàng hình dung và hiểu rõ ý tưởng giải pháp mà doanh nghiệp đề xuất.

4.5.Test - Kiểm tra 

Giai đoạn cuối cùng trong quy trình tư duy thiết kế là kiểm nghiệm các mẫu thử với người dùng thực tế. Doanh nghiệp cho phép người dùng tương tác trực tiếp với các mẫu thử nhằm thu thập phản hồi chi tiết và xác thực tính hiệu quả của giải pháp. Dựa trên những thông tin phản hồi này, doanh nghiệp có thể điều chỉnh các tính năng, thiết kế, hoặc thậm chí định nghĩa lại vấn đề nếu cần thiết. 

Quá trình kiểm tra có thể được thực hiện nhiều lần, đảm bảo giải pháp cuối cùng đạt được mức độ hoàn thiện tối ưu nhất.

5. Kết hợp trí tuệ nhân tạo AI vào tư duy thiết kế

Ngày nay, trí tuệ nhân tạo AI đã và đang thay đổi mọi khía cạnh sản xuất,kinh doanh. Theo đó, Mr. Tony Dzung đề xuất doanh nghiệp không nên bỏ lỡ cơ hội ứng dụng trí tuệ nhân tạo Ai vào hoạt động nghiên cứu và phát triển sản phẩm. Cụ thể, doanh nghiệp có thể tận dụng sức mạnh của ai trong quá trình thực hành tư duy thiết kế và đổ mới sáng tạo như sau:

• Hiểu người dùng sâu sắc hơn: Nhờ khả năng xử lý dữ liệu khổng lồ, doanh nghiệp có thể sử dụng AI để phân tích dữ liệu người dùng từ nhiều nguồn khác nhau, từ đó có cái nhìn toàn diện và chi tiết hơn về đối tượng mục tiêu.

• Đẩy nhanh quá trình sáng tạo: AI có thể phân tích xu hướng và gợi ý những phương án sáng tạo mới, cho phép nhanh chóng phát triển các giải pháp đột phá, tăng khả năng cạnh tranh trên thị trường.

• Tối ưu hóa quá trình tạo mẫu thử (prototype): AI giúp tự động hóa việc thiết kế mẫu thử, kiểm tra tính khả thi và mô phỏng các tình huống sử dụng thực tế. Từ đó giúp sản xuất mẫu thử một cách nhanh chóng và chính xác hơn.

• Kiểm tra và phản hồi thông minh: AI có thể theo dõi và phân tích hành vi của người dùng theo thời gian thực, đồng thời dự đoán các xu hướng thông qua công nghệ máy học. Nhờ vậy, doanh nghiệp có thể nhanh chóng nhận diện điểm yếu của sản phẩm, điều chỉnh linh hoạt để đáp ứng nhu cầu người dùng tốt hơn.

• Tự động hóa và tối ưu nguồn lực: Sự kết hợp giữa AI và tư duy thiết kế cho phép doanh nghiệp tự động hóa các công việc lặp lại, tập trung nguồn lực cho các nhiệm vụ sáng tạo và chiến lược. AI còn hỗ trợ xử lý dữ liệu và đề xuất những giải pháp tối ưu, giúp doanh nghiệp sử dụng hiệu quả thời gian và nguồn lực hiện có.

• Tạo các giải pháp cá nhân hóa: AI phân tích dữ liệu chi tiết đến từng cá nhân, đưa ra những gợi ý và giải pháp phù hợp với nhu cầu riêng biệt. 
• Dự báo và đón đầu xu hướng: Kết hợp AI và tư duy thiết kế giúp doanh nghiệp dự báo nhu cầu tương lai của người dùng. Điều này mang lại khả năng đón đầu xu hướng thị trường và thích nghi nhanh chóng trước những thay đổi liên tục.

Tư duy thiết kế chính là công cụ mạnh mẽ giúp doanh nghiệp đổi mới, sáng tạo và giải quyết những thách thức phức tạp một cách hiệu quả. Áp dụng tư duy này không chỉ giúp tối ưu hóa sản phẩm, dịch vụ mà còn mang đến giá trị lâu dài cho khách hàng. Trường Doanh Nhân HBR hy vọng rằng, bài viết trên đã giúp doanh nghiệp có cái nhìn toàn diện về tư duy thiết kế và biết cách áp dụng để tối ưu hoá sản phẩm trong kinh doanh.