4 NGUYÊN TẮC LÃNH ĐẠO THÍCH ỨNG TRONG MÔI TRƯỜNG KINH DOANH BIẾN ĐỘNG

Thị trường ngày càng cạnh tranh khốc liệt, biến động khó lường khiến nhiều doanh nghiệp rơi vào trạng thái mất phương hướng. Để tồn tại và phát triển, doanh nghiệp cần có sự thích nghi nhanh nhạy ngay từ tư duy lãnh đạo. Hãy cùng Trường Doanh Nhân HBR tìm hiểu 4 nguyên tắc cốt lõi của nhà lãnh đạo thích ứng để đưa doanh nghiệp vượt sóng, phát triển bền vững.

1. Lãnh đạo thích ứng là gì?

Mô hình lãnh đạo thích ứng (adaptive leadership) được giới thiệu lần đầu bởi Ronald Heifetz và Marty Linsky, nhấn mạnh vào khả năng huy động đội ngũ để đối mặt và vượt qua những thách thức phức tạp trong môi trường kinh doanh đầy biến động. Phong cách lãnh đạo này không chỉ giúp doanh nghiệp vượt qua khủng hoảng mà còn đạt được những bước tiến đột phá thông qua sự thích nghi và đổi mới không ngừng.

Theo một nghiên cứu của Đại học Villanova (Mỹ), cốt lõi của lãnh đạo thích ứng chính là sự linh hoạt. Những nhà quản lý áp dụng phong cách này luôn ý thức rằng thế giới đang thay đổi liên tục – do đó, để dẫn dắt đội nhóm và doanh nghiệp phát triển bền vững, họ buộc phải thay đổi nhanh hơn chính sự thay đổi.

Mr. Tony Dzung – Nhà sáng lập Trường Doanh nhân HBR – luôn khẳng định:
"Trong kinh doanh, có một thứ không bao giờ thay đổi, đó là: Mọi thứ luôn thay đổi."

Tư duy này không chỉ là kim chỉ nam cho các nhà lãnh đạo trong thời đại biến động mà còn là nền tảng cốt lõi của mô hình lãnh đạo thích ứng – phong cách lãnh đạo giúp doanh nghiệp linh hoạt, thích nghi và bứt phá mạnh mẽ trong kỷ nguyên mới.

2. 3 yếu tố chính của lãnh đạo thích ứng

Bằng cách áp dụng ba yếu tố cơ bản trong phong cách lãnh đạo thích ứng, các nhà quản lý có thể đưa ra những quyết định chiến lược quan trọng giúp doanh nghiệp phát triển bền vững. Ba yếu tố này là dự đoán, thử nghiệm và đánh giá, mỗi yếu tố đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành và thực hiện chiến lược quản trị linh hoạt và hiệu quả.

• Dự đoán: Một nhà lãnh đạo cần có khả năng dự đoán các thách thức hiện tại và tương lai mà doanh nghiệp phải đối mặt. Điều này đòi hỏi họ phải đánh giá kỹ lưỡng những hoạt động trong công ty đang thực sự hiệu quả và những hoạt động nào cần phải cải tiến. Việc xác định các yếu tố quan trọng sẽ giúp nhà lãnh đạo giữ lại những gì có giá trị, đồng thời loại bỏ những gì không còn phù hợp, từ đó xây dựng một nền tảng vững chắc cho các quyết định tiếp theo.
• Thử nghiệm: Sau khi có được những dự đoán, nhà lãnh đạo cần khuyến khích sự thử nghiệm trong tổ chức. Điều này không chỉ bao gồm việc phát triển các quy trình và hoạt động mới mà còn khuyến khích các nhân viên, đặc biệt là cấp dưới, chủ động đưa ra sáng kiến và dám chấp nhận rủi ro. Qua đó, doanh nghiệp có thể tìm ra những giải pháp tối ưu cho các vấn đề hiện tại, đồng thời khuyến khích sự đổi mới trong toàn bộ tổ chức.
• Đánh giá: Cuối cùng, sau khi thử nghiệm và tìm ra các giải pháp mới, các nhà lãnh đạo cần triển khai chúng vào thực tế và tiến hành đánh giá hiệu quả của chúng. Việc đánh giá này giúp đảm bảo rằng các chiến lược hoặc quy trình mới thực sự mang lại kết quả tích cực, đồng thời điều chỉnh những gì cần thiết để duy trì hoặc cải tiến hiệu quả hoạt động của tổ chức.

Qua ba yếu tố này, phong cách lãnh đạo thích ứng không chỉ giúp các nhà quản lý đưa ra quyết định đúng đắn mà còn giúp họ duy trì khả năng cạnh tranh trong môi trường kinh doanh luôn thay đổi.

3. Đặc điểm của nhà lãnh đạo thích ứng

Để dẫn dắt tổ chức vượt qua biến động và đổi mới liên tục, các nhà lãnh đạo thích ứng cần hội tụ những đặc điểm sau:

• Suy nghĩ sáng tạo và thách thức cách làm truyền thống: Họ luôn tìm cách suy nghĩ vượt ra ngoài khuôn khổ và không ngừng thử thách các phương pháp cũ để tìm ra cách làm mới hiệu quả hơn.
• Linh hoạt và chấp nhận thay đổi: Lãnh đạo thích ứng hiểu rằng thay đổi là một phần không thể thiếu trong quá trình phát triển của tổ chức và họ sẵn sàng đón nhận những thay đổi này để thúc đẩy sự phát triển.
• Đón nhận sự không chắc chắn: Thay vì sợ hãi, nhà lãnh đạo thích ứng coi sự không chắc chắn là cơ hội để học hỏi và phát triển, từ đó tìm ra những giải pháp sáng tạo hơn.
• Chủ động thay vì bị động: Họ không ngồi chờ cơ hội đến mà chủ động tìm kiếm và tạo ra cơ hội để cải thiện và phát triển tổ chức.
• Sẵn sàng thử nghiệm: Nhà lãnh đạo thích ứng không ngại thử nghiệm những phương pháp mới, kể cả khi có thể gặp phải thất bại, vì họ hiểu rằng thất bại là cơ hội học hỏi và tiến bộ.
• Chào đón sự đa dạng về quan điểm: Họ đánh giá cao sự khác biệt trong quan điểm và tìm cách sử dụng sự đa dạng này để tạo ra những giải pháp tốt nhất cho tổ chức.

Để hiểu rõ hơn về những phẩm chất cần có để trở thành một nhà lãnh đạo thích ứng, chúng ta có thể xem xét một số ví dụ thực tế từ những nhà lãnh đạo nổi tiếng, những người đã áp dụng thành công phương pháp này mà không biết rằng nó có tên gọi cụ thể.

• Abraham Lincoln: "Honest Abe" là người luôn chấp nhận sự đa dạng và mời cả những đối thủ vào nội các của mình. Ông luôn cởi mở với các cuộc tranh luận và chỉ trích, đồng thời duy trì một chính sách mở cửa, sẵn sàng lắng nghe mọi công dân để thảo luận về những vấn đề họ đang đối mặt. Sự lắng nghe và đồng cảm của ông đã giúp ông giành được sự tôn trọng và hỗ trợ từ nhiều người.
• Tướng George Patton: Phong cách lãnh đạo thích ứng của Patton giúp ông thành công trong quân đội. Ông luôn tôn trọng ý kiến của đội ngũ và là người chủ động dự đoán rắc rối, luôn chuẩn bị kế hoạch dự phòng để đối phó với tình huống xấu nhất. Nhờ sự chủ động này, ông có thể điều chỉnh chiến lược nhanh chóng và hiệu quả khi cần thiết.

4. 4 nguyên tắc của lãnh đạo thích ứng

Giống như bất kỳ phong cách lãnh đạo nào, phương pháp lãnh đạo thích ứng có những nguyên tắc riêng, mỗi nguyên tắc đóng vai trò quan trọng trong việc áp dụng phương pháp này một cách hiệu quả. Các nguyên tắc này bao gồm:

4.1. Điều hướng môi trường kinh doanh

Trong bối cảnh thị trường thay đổi nhanh chóng, nhà lãnh đạo không thể chỉ phản ứng – họ phải chủ động thích nghi. Việc điều hướng môi trường kinh doanh hiệu quả đòi hỏi sự nhạy bén, linh hoạt và tư duy chiến lược.

• Luôn khuyến khích và lắng nghe ý kiến từ các thành viên ở mọi cấp bậc: Những người làm việc ở tuyến đầu thường có góc nhìn thực tiễn và sẵn sàng đặt ra những câu hỏi mang tính phản biện hơn so với cấp quản lý.
• Linh hoạt phân chia vai trò lãnh đạo: Không ai phù hợp để dẫn dắt trong mọi hoàn cảnh, vì vậy, hãy ủy quyền cho người phù hợp với từng tình huống để đạt được kết quả tối ưu.
• Luôn đặt nghi vấn với thực tại: Hãy thường xuyên xem xét lại các giả định và đặt ra các tình huống “nếu điều này xảy ra thì sao?” để nâng cao khả năng phản ứng.
• Ưu tiên tìm kiếm xu hướng và mô hình vận hành chung thay vì bị mắc kẹt vào các chi tiết nhỏ nhặt trong công việc hằng ngày.

4.2. Lãnh đạo bằng sự đồng cảm

Lãnh đạo trong thời đại mới không còn là người ra lệnh, mà là người truyền cảm hứng. Sự đồng cảm và khả năng kết nối sâu sắc với đội ngũ chính là nền tảng để tạo ra động lực và sự cam kết dài hạn.

• Biết nhìn nhận vấn đề từ góc nhìn của người khác: Các mô hình như Four Frame và ORAPAPA có thể giúp bạn hiểu và giải quyết các tình huống phức tạp từ nhiều chiều cạnh.
• Thiết lập kết nối cá nhân với đội nhóm: Trước khi muốn tạo ảnh hưởng, bạn cần hiểu rõ niềm tin, giá trị và động lực cá nhân của từng thành viên. EQ – trí tuệ cảm xúc – là yếu tố quan trọng để phát triển mối quan hệ này.
• Truyền cảm hứng bằng cách làm rõ mục tiêu, sứ mệnh và tầm nhìn của tổ chức: Những thông điệp này cần phù hợp với giá trị cá nhân của từng thành viên, để tạo ra ý nghĩa lớn hơn cho công việc họ đang làm.
• Luôn ghi nhận và tưởng thưởng kịp thời:  Không nhất thiết phải là phần thưởng tài chính – bạn có thể giao những dự án thú vị, trao quyền hoặc ghi nhận trước tập thể để tăng cường động lực và sự gắn bó.

4.3. Học thông qua tự sửa chữa

Lãnh đạo thích ứng không kỳ vọng vào sự hoàn hảo, mà đề cao quá trình học hỏi liên tục. Họ hiểu rằng thất bại là một phần tất yếu của đổi mới – và từ đó, xây dựng môi trường khuyến khích thử nghiệm, sáng tạo và cải tiến không ngừng.

• Xây dựng niềm tin trong đội nhóm để mọi người cảm thấy an toàn khi chia sẻ ý tưởng, góp ý và tranh luận. Sự cởi mở sẽ thúc đẩy văn hóa học hỏi và sáng tạo.
• Khơi gợi sự sáng tạo bằng cách khuyến khích mọi người đóng góp ý tưởng. Nếu một vài cá nhân lấn át trong cuộc họp, hãy sử dụng các phương pháp như “Vòng tròn chia sẻ” (Round-Robin) hoặc viết ẩn danh (Crawford’s Slip-Writing) để tất cả đều có cơ hội lên tiếng.
• Tạo dựng môi trường học tập chủ động – nơi các thành viên cảm thấy được lắng nghe, được khuyến khích đưa ra ý kiến đa chiều và giải pháp thay thế.
• Liên tục kiểm tra và tinh chỉnh ý tưởng thông qua việc thiết kế thử nghiệm nhỏ. Cùng nhóm xây dựng giả định, triển khai thử nghiệm và đánh giá kết quả để tiến dần tới giải pháp tối ưu.
• Quản lý sự không chắc chắn bằng việc cân bằng giữa đổi mới và kiểm soát rủi ro. Hãy giúp đội nhóm dần vượt ra khỏi vùng an toàn nhưng vẫn trong tầm kiểm soát chiến lược.

4.4. Tạo ra các giải pháp đôi bên cùng có lợi (Win - Win)

Thành công bền vững không thể đến từ tư duy “chỉ riêng tôi thắng”. Các nhà lãnh đạo thích ứng mở rộng góc nhìn để tạo ra giá trị hài hòa cho cả doanh nghiệp lẫn các bên liên quan – từ nhân viên, khách hàng đến đối tác và cộng đồng.

• Minh bạch trong giao tiếp, đặc biệt khi doanh nghiệp đối mặt với sự mơ hồ. Chủ động chia sẻ thông tin giúp xây dựng sự tin tưởng và gắn kết lâu dài.
• Khuyến khích các bên liên quan cùng tham gia vào quá trình ra quyết định: Khi họ cảm thấy tiếng nói của mình được lắng nghe, sự ủng hộ và cam kết cũng tăng lên.
• Ưu tiên hợp tác thay vì cạnh tranh gay gắt: Lãnh đạo thích ứng biết cách mở rộng mạng lưới, kết nối cộng đồng và phát triển các quan hệ đôi bên cùng có lợi để cùng nhau phát triển bền vững.

5. Ưu và nhược điểm của lãnh đạo thích ứng

Trong bối cảnh thị trường liên tục biến động và cạnh tranh ngày càng khốc liệt, khả năng thích ứng trở thành yếu tố sống còn đối với người lãnh đạo doanh nghiệp. Tuy nhiên, phong cách lãnh đạo này cũng tồn tại cả những ưu điểm vượt trội lẫn những thách thức đáng lưu ý.

5.1. Ưu điểm 

Lãnh đạo thích ứng mang lại nhiều lợi thế cho tổ chức, bao gồm:

• Thay đổi theo hướng tích cực: Trong khi một số nhà lãnh đạo có thể sợ hãi trước sự thay đổi, lãnh đạo thích ứng lại coi đó là cơ hội để đạt được kết quả tích cực. Phong cách này giúp các nhà lãnh đạo dễ dàng nhận ra những cơ hội mới từ sự thay đổi và khuyến khích sự phát triển của công ty. Đồng thời, điều này cũng giúp các tổ chức luôn cập nhật và bắt kịp các xu hướng xã hội và kinh doanh mới nhất.
• Tư duy lãnh đạo lấy con người làm trung tâm: Lãnh đạo thích ứng khuyến khích việc lắng nghe ý kiến và hiểu biết của mọi cá nhân trong công ty, bất kể vị trí hay cấp bậc. Điều này giúp tăng cường tính hòa nhập và tạo ra một nền văn hóa công ty tích cực, nơi mọi người đều cảm thấy được trân trọng. Một môi trường làm việc bao gồm như vậy không chỉ giúp các thành viên trong nhóm hạnh phúc hơn mà còn thúc đẩy năng suất làm việc. Thêm vào đó, sự đa dạng trong quan điểm giúp mở rộng phạm vi giải pháp, từ đó giải quyết tốt hơn các vấn đề gặp phải.
• Khả năng thích nghi: Phong cách lãnh đạo thích ứng giúp tổ chức tìm ra các giải pháp sáng tạo và hiệu quả khi đối mặt với những thách thức không thể dự đoán. Trong khi các đối thủ cạnh tranh có thể gặp khó khăn với các thay đổi của thị trường, những công ty có phong cách lãnh đạo thích ứng có thể phát triển mạnh mẽ. Điều này sẽ giúp tổ chức duy trì lợi thế cạnh tranh, gia tăng lợi nhuận và đạt được thành công lâu dài.

5.2. Nhược điểm

Dù mang lại nhiều giá trị về sự linh hoạt, đổi mới và khả năng thích nghi, phong cách lãnh đạo thích ứng vẫn tồn tại một số nhược điểm mà các nhà lãnh đạo cần lưu ý để áp dụng hiệu quả hơn:

• Khó khăn trong việc thực hiện: Do sự thay đổi liên tục về phong cách và phương pháp tùy vào từng tình huống, lãnh đạo theo phong cách thích ứng có thể gặp khó khăn trong việc duy trì sự đồng nhất. Điều này đôi khi làm các thành viên trong nhóm cảm thấy lúng túng và thiếu ổn định.
• Phụ thuộc vào kỹ năng và kinh nghiệm cá nhân: Hiệu quả của phong cách lãnh đạo thích ứng phụ thuộc nhiều vào năng lực, kinh nghiệm và khả năng đánh giá tình huống của người lãnh đạo. Nếu lãnh đạo thiếu kinh nghiệm hoặc kỹ năng cần thiết, phương pháp này có thể không mang lại kết quả như mong đợi.
• Phản ứng tiêu cực từ nhân viên: Một số nhân viên có thể cảm thấy không thoải mái hoặc khó chịu khi lãnh đạo thường xuyên thay đổi phương thức làm việc, đặc biệt khi họ đã quen với một phong cách lãnh đạo cố định. Hơn nữa, phong cách lãnh đạo thích ứng đòi hỏi sự tham gia chủ động từ các thành viên trong nhóm, điều này có thể gặp khó khăn nếu nhân viên thiếu động lực hoặc không muốn thay đổi.
• Khó khăn trong việc đo lường hiệu quả: Vì phong cách lãnh đạo thích ứng linh hoạt và thay đổi theo từng hoàn cảnh, việc đánh giá và đo lường hiệu quả có thể gặp phải nhiều thử thách hơn.

6. Những thách thức của một nhà lãnh đạo thích ứng

Dù được xem là một phong cách lãnh đạo hiện đại và hiệu quả, nhưng để trở thành một nhà lãnh đạo thích ứng thực thụ là hành trình không hề dễ dàng. Dưới đây những thách thức của một nhà lãnh đạo thích ứng:

• Tư duy: Lãnh đạo thích ứng yêu cầu sự thay đổi tư duy từ tất cả các thành viên trong tổ chức. Điều này có nghĩa là nhà lãnh đạo cần khuyến khích mọi người thay đổi cách nhìn nhận và phát triển những phẩm chất của một nhà lãnh đạo thích ứng. Tuy nhiên, đây có thể là một thách thức đối với những nhân viên không sẵn sàng hoặc không tập trung vào việc thay đổi và cải thiện tổ chức.
• Sự công nhận: Phong cách lãnh đạo thích ứng yêu cầu các nhà lãnh đạo phải nhận diện và thừa nhận rằng một số hoạt động trong tổ chức có thể không còn hiệu quả. Điều này có thể gây khó khăn cho những cá nhân đã quen thuộc với những quy trình cũ và cảm thấy khó chấp nhận thay đổi. Họ có thể gặp khó khăn trong việc ủng hộ những quy trình hoặc chiến lược mới và có xu hướng tiếp tục sử dụng những phương pháp đã tồn tại lâu dài.
• Sự do dự: Sự thay đổi chỉ thực sự hiệu quả khi tất cả mọi người trong tổ chức tham gia vào quá trình này. Tuy nhiên, một số thành viên có thể cảm thấy do dự khi triển khai các chiến lược mới, đặc biệt nếu chúng yêu cầu họ học các quy trình mới hoặc thay đổi công việc hàng ngày của họ. Để vượt qua sự do dự này, nhà lãnh đạo có thể tổ chức các buổi hỏi đáp mở để giải quyết những mối quan tâm cá nhân và giúp mọi người hiểu rõ lợi ích của thay đổi.
• Quyền lực: Phong cách lãnh đạo thích ứng thường yêu cầu chuyển giao quyền lực từ các cá nhân cấp cao xuống toàn bộ tổ chức. Tuy nhiên, một số lãnh đạo cấp cao đã quen với việc ra quyết định và có thể cảm thấy không thoải mái khi mất quyền kiểm soát. Trong trường hợp này, nhắc nhở họ về những lợi ích lâu dài của lãnh đạo thích ứng và giúp họ tập trung vào lợi ích chung của công ty có thể là một cách hiệu quả để khắc phục tình trạng này.

Mr. Tony Dzung chia sẻ rằng, dù mang lại nhiều lợi thế vượt trội về đổi mới, hòa nhập và khả năng phản ứng linh hoạt, phong cách lãnh đạo này cũng đòi hỏi sự chuyển biến mạnh mẽ trong tư duy và văn hóa tổ chức. 

Trong môi trường kinh doanh luôn biến động và đầy thử thách như hiện nay, việc áp dụng những nguyên tắc lãnh đạo thích ứng là chìa khóa giúp các nhà lãnh đạo điều hướng doanh nghiệp vượt qua khó khăn và đạt được thành công bền vững. Trường Doanh Nhân HBR cam kết đồng hành cùng các doanh nghiệp vừa và nhỏ trong hành trình phát triển, cung cấp những khóa học chuyên sâu về chiến lược lãnh đạo, quản trị doanh nghiệp và ứng dụng công nghệ AI. Với phương pháp giảng dạy tiên tiến từ các chuyên gia hàng đầu quốc tế, trường giúp các nhà lãnh đạo không chỉ cải thiện năng lực quản trị mà còn có thể xây dựng và thực hiện các chiến lược phù hợp với bối cảnh thị trường luôn thay đổi.

Chúng tôi tin rằng, bằng cách áp dụng các nguyên tắc lãnh đạo thích ứng, mỗi nhà lãnh đạo sẽ có thể tự tin đưa ra những quyết định đúng đắn, dẫn dắt doanh nghiệp của mình không chỉ vượt qua thách thức mà còn nắm bắt cơ hội, tạo ra những đột phá trong kinh doanh. Trường Doanh Nhân HBR luôn sẵn sàng hỗ trợ bạn trên con đường trở thành một nhà lãnh đạo xuất sắc, kiến tạo tương lai vững mạnh cho doanh nghiệp của mình.